همان طور که کاغذ نخستین بار در چین اختراع شد، هنر تاکردنش نیز نخستین بار حدود ۲ هزار سال پیش در آنجا به وجود آمد. چینیان اسم این هنر جالب را «ژه ژی» گذاشتند و بازی های فراوانی را با آن طراحی کردند. این هنر در قرن ششم میلادی به ژاپن رفت و در آنجا شکوفا شد و به گوشه ای از فرهنگ ساکنان سرزمین آفتاب تابان بدل شد.


اما جهانیان زمانی به طور گسترده با این قلمروی شگفت انگیز آشنا شدند که یک ژاپنی علاقه مند به نام آکیرا یوشیزاوا با ثبت ۵ هزار طرح، پیشرفت های جدید و وسیعی را در این عـرصه بـه وجـود آورد. از آن پـس ـ یعنی در دهه سوم قرن بیستم ـ مردم این هنر زیبا را به نام «اریگامی» شناختند. معنی لغوی این واژه ژاپنی «تاکردن کاغذ» است.

«اریگامی » از تعداد محدودی روش تا زدن کاغذ تشکیل می شود اما ترکیب این تازدن ها، موجب می شود تنوع بسیار زیادی در محصول نهایی به وجود بیاید. معمولا از یک کاغذ مربع در اریگامی استفاده می شود و در ضمن حق بریدن یا چسباندن کاغذ را هم ندارید.

چند بار تا زدن کافی است تا یک نیلوفر، درنا یا حتی اسب بالدار بسازید. با ترکیب چند ورق کاغذ، به شکل های پیچیده تری مانند گل شیشه ای دست پیدا می کنید. البته فکر نکنید این تازدن ها ساده و پیش پا افتاده است؛ روزگاری در ژاپن، این هنر جزو اسرار خانوادگی شناخته می شد و اسرار آن سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال می یافت.

امروز اریگامی فقط یک هنر زیبا نیست و کاربردهای آن بسیار فراتر از کاردستی های بچگانه است و در عرصه های مختلفی مثل معماری، اپتیک، علوم فضایی، زیست فیزیک، طراحی خودروها و قطعات الکترونیکی و مکانیکی، به کمک کارشناسان آمده است تا با غلبه بر محدودیت های موجود، پیشرفت های بزرگی را به وجود بیاورند.

 ریاضیات و اریگامی

اریگامی آن قدر جذاب است که حتی افراد به ظاهر خشکی مثل ریاضی دان ها هم شیفته آن شده اند و به دنبال پیدا کردن قواعد ریاضی کاغذ و تا زدن آن افتاده اند. ریاضی دان ها با استفاده از اریگامی می توانند بررسی کنند که آیا می توان جسمی را بدون آسیب دیدن، روی یک سطح صاف پهن کرد یا خیر؛ مثلا می توان نشان داد پوست یک پرتقال را می شود بدون آسیب دیدن روی یک سطح صاف پهن کرد یا نه.

اما از آن جالب تر، حل مسائل هندسی و جبریِ پیچیده ای است که به روش تحلیلی حل نمی شوند. حتما از ریاضیات دبیرستان یادتان هست که امکان ندارد با استفاده از پرگار و خط کش، یک زاویه را به ۳ قسمت مساوی تقسیم کرد اما این کار با چند بار تا زدن به سادگی انجام می شود. ۲برابر کردن حجم یک مکعب هم با اریگامی ممکن است. با استفاده از این تا زدن ها می شود حتی معادلات جبری درجه چهارم را حل کرد، در حالی که روش تحلیلی دقیقی برای به دسـت آوردن پاســخ معادلات عمومی درجه سوم و بالاتر وجود ندارد.

 همه چیز را می شود تا زد

یکی از مشهورترین روش های تازدن، روش تا زدن نقشه میوراست. با این روش می شود نقشه بزرگی را با تعداد محدودی تا زدن در نصف یک کف دست جا کرد. این روش، بهترین راه حل برای جا دادن کیسه هوا (ایربگ) در فرمان خودرو است تا در شرایط اضطراری، به سرعت باد شود و از برخورد سر سرنشینان با داشبورد خودرو جلوگیری کند.

جالب اینکه از این راه حل در فناوری های فضایی نیز استفاده می شود. زمانی سلول های خورشیدی ماهواره ها را به شکل پرده های قابل انعطافی درمی آوردند تا مثل پارچه به دور استوانه ای لوله بشوند اما امروزه، این سلول های خورشیدی را به روش های اریگامی تا می زنند تا هم با کمترین انرژی، باز و بسته بشوند و هم کمترین حجم ممکن را اشغال بکنند.

متاسفانه موشک ها و شاتل هایی که ماهواره ها را در مدار زمین قرار می دهند، بسیار باریکند و قطر محدودی دارند. هزینه پرتاب این ماهواره ها بسیار زیاد است و بنابراین، کارشناسان تلاش می کنند از فضای موجود در مخزن بار موشک یا شاتل، بیشترین استفاده ممکن را انجام دهند. اینجاست که اریگامی خودی نشان می دهد.

در طراحی تلسکوپ فضایی جیمزوب، از شیوه های جدید تازدن برای لایه های بازتابنده این تلسکوپ استفاده شده است. این تلسکوپ یک سایه بان عظیم دارد که از ۵ لایه بازتابنده تشکیل شده است. این لایه ها ۲۲متر درازا و ۱۰متر پهنا دارند و باید بدون کمترین آسیبی باز شوند. جا دادن چنین سایه بان وسیعی در مخزن موشکی که حدود ۵ متر پهنا دارد، کار بسیار حساس و دشواری است؛ اما اریگامی به داد مهندسان رسیده و تنها با ۴ تا، این سایه بان را در فضای مناسب جا می کند.