نمایشگاه «آینه در آینه» با نگاه و مروری بر تحولات هنر معاصر ایران در هنر انقلابی و اعتراضی از روز ۲۸ دی ماه در موزه هنرهای معاصر تهران افتتاح شد و تا هشتم اسفندماه برگزاری آن ادامه خواهد داشت.
این نمایشگاه یکی از بخش‌های جنبی چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است که در آن، ۹۰ اثر نقاشی، عکس، پوستر و کالیگرافی از هنرمندان باسابقه و برجسته که مرتبط با انقلاب هستند، به نمایش درآمده است.
آثاری که در «آینه در آینه» روی دیوار رفتند، از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، گنجینه حوزه هنری، گنجینه انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس و سایر گنجینه‌های هنری و مجموعه‌های شخصی گردآوری شده است.
توضیحات میرهاشمی درباره زودتر برگزار شدن بخش جنبی «تجسمی فجر»
سیدعباس میرهاشمی دبیرکل چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر درباره نمایشگاه «آینه در آینه» که به عنوان بخش جنبی چهاردهمین جشنواره تجسمی فجر در موزه هنرهای معاصر تهران برقرار است، به خبرنگار مهر گفت: موزه هنرهای معاصر تهران از مدت‌ها پیش در مورد هنرهای معاصر دوران انقلاب مطالعاتی انجام داده بود و با صحبت‌هایی که همزمان با دبیرخانه چهاردهمین دوره جشنواره تجسمی فجر انجام شد، قرار بر این شد که ما تا جایی که می‌توانیم برای برپایی چنین نمایشگاهی پشتیبانی و کمک کنیم تا این بخش در قالب یک نمایشگاه برگزار شود. در همین راستا، شورای هنری با حضور آقایان احسان آقایی، کیانوش معتقدی، مسعود شجاعی طباطبایی، امیر راد و من تشکیل شد.
وی در ادامه توضیح داد: بر اساس جلساتی که داشتیم و داشته‌هایی که با آنها روبرو بودیم، قرار شد آثار یک دهه را به نمایش بگذاریم، چراکه نقاشی‌های سال ۱۳۵۹ اکثراً به انقلاب اسلامی ارتباط دارد و به مرور به سمت دفاع مقدس می‌رود. در آن سال‌ها، هنر ما رویکرد دوجانبه‌ای به انقلاب و جنگ تحمیلی داشت، قرار شد تا مرز سال ۱۳۶۳ را در نظر بگیریم که مروری بر هنر اعتراضی آن دوران داشته باشیم و آثارش نیز روی دیوار برود. خوشبختانه آثار از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، گنجینه حوزه هنری و مجموعه‌های هنرمندان جمع‌آوری شد.
میرهاشمی درباره بازگشایی نمایشگاه «آینه در آینه» زودتر از موعد آغاز جشنواره تجسمی فجر اظهار کرد: موزه هنرهای معاصر بر اساس یک برنامه‌ریزی و زمان بندی کلی که ابتدای سال انجام می‌دهد، زمان برپایی نمایشگاه‌هایش مشخص است؛ ما سعی کردیم ضمن اینکه انجام این کار را لازم می‌دانستیم، تلاش کردیم برنامه‌ریزی موزه دچار خدشه نشود و به نوعی برنامه‌ریزی کردیم که قبل از بخش طوبای زرین جشنواره افتتاح شود. در هر صورت فکر می‌کنم اتفاق خوبی بود، چراکه وقتی ارزیابی‌هایی صورت گرفت، مشخص شد که حتی اگر بتوانیم زمان‌های بازگشایی نمایشگاه‌ها را متفاوت از جشنواره داشته باشیم، توجه به آثار بیش از پیش خواهد شد.
اثر غلامعلی طاهری
هیچوقت از نقد و چالش فرار نکردم
وی که دبیرکلی جشنواره تجسمی فجر را نیز عهده‌دار است، در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در برگزاری جشنواره «تجسمی فجر» از چالش‌ها و انتقادها استقبال می‌کند، گفت: هیچ وقت از نقدها فراری نیستم، یکسری باورهایی را قبول دارم که بر اساس آنها معتقدم جایگاهم را می‌شناسم و می‌دانم باید بر اساس آن جایگاه پاسخگو باشم و حرکت کنم. معتقدم خواستن یا برآورده شدن همه انتظارات از جشنواره هنرهای تجسمی فجر، اشتباه است. بنابراین وقتی همه آنچه را که وظیفه هنرهای تجسمی است، از جشنواره «فجر» طلب می‌کنیم، اشتباه است.
این هنرمند افزود: از طرف دیگر وقتی اعلام می‌شود «تجسمی فجر» بی‌اثر است و جایگاهی ندارد، این هم اشتباه است. در واقع باید مورد بینابینی را در نظر بگیریم که اگر بدانیم جشنواره «فجر» جایگاه و قالبش کجاست و بر اساس آن، مطالبه داشته باشیم آن وقت است که همه چیز در ریل خودش قرار می‌گیرد. من همیشه از پرسش و نقدها استقبال می‌کنم که پاسخ به آنها همان چیزی است که ساختار درست را شکل می‌دهد.
میرهاشمی که در شش دوره ابتدایی جشنواره تجسمی فجر، عضو شورای سیاستگذاری و در دوره دوم، سوم، پنجم و ششم به عنوان دبیر جشنواره فعالیت داشته است، درباره استفاده از تجربیات گذشته جشنواره عنوان کرد: به واسطه تجربیات قبلی و همچنین صحبت با دبیران کل جشنواره‌های فجر گذشته، نقاط ضعف و قوت‌ها را بررسی کردیم و این مسیری که الان در حال پیمودن آن هستیم، در همین راستا است. ولی همه آن دست ما نیست و فقط می‌توان موارد را مطرح و بررسی کرد و بر اساس بررسی‌ها باید ببینیم جواب مثبتی دریافت می‌کنیم یا خیر.
اثر ایرج اسکندری
نگاهی به آثار اعتراضی و انقلابی تاریخ هنر معاصر ایران
نمایشگاه «آینه در آینه» یکی از مهمترین نمایشگاه‌های چندین سال اخیر در کشور به حساب می‌آید چراکه نگاهی تاریخ‌نگارانه به تاریخ هنر ایران یعنی هنر انقلابی و اعتراضی دارد که در مقطعی از تاریخ، این نوع هنر بسیار پررنگ شده است. سال‌های قبل از شکل‌گیری انقلاب و در سال پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از هنرمندانی که هنر اجتماعی را در کارهایشان بیشتر مدنظر قرار می‌دادند، نیز تحت تأثیر انقلاب و در همان سال‌ها، آثاری ماندگار و مرتبط با انقلاب و همچنین هنر اعتراضی خلق کردند که بسیاری از آن آثار هم اکنون در نمایشگاه «آینه در آینه» به تماشای عموم درآمده است.
اهمیت این نمایشگاه به قدری بود که برای اولین بار طی سال‌های برگزاری جشنواره تجسمی فجر، سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور از آن بازدید کرده است و با برخی از هنرمندان خالق این آثار به گفتگو نشسته است.
یکی از نکات جالب در آثار این نمایشگاه، قطع بزرگ تابلوهای نقاشی است که شاید بتوان گفت برای به نمایش گذاشتن وسعت و بزرگی اعتراض و انقلاب مردم، این آثار در چنین قطع‌هایی خلق شده‌اند. در آن دوره از تاریخ ایران، هنرمندان از آثار هنرمندان مکزیکی و روسی که آثار برجسته‌ای در زمینه انقلاب و هنر اعتراضی داشتند، الگو گرفته بودند که از جمله آنها می‌توان به خوزه کلمنته اوروزکو، دیه‌گو ریو را و داوید آلفارو سی‌که‌ایروس اشاره کرد که همزمان با انقلاب مکزیک، دگرگونی‌های بزرگ در زمینه نقاشی دیواری در جهان به وجود آوردند.
در «آینه در آینه» تعدادی از آثار هنرمندان مکزیکی که در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران موجود است و همچنین پرینت تعدادی از پوسترهای خلق شده با این موضوع توسط هنرمندان روسی نیز به نمایش گذاشته شده است تا این تأثیرپذیری هنرمندان ایرانی از آثار مکزیکی و روسی تا حدودی مشهود باشد.
اثر هانیال الخاص و مسعود سعدالدین
در این نمایشگاه، آثار هنرمندانی از طیف‌های مختلف فکری و اعتقادی دیده می‌شود که شاید بتوان رخدادهای جامعه و انقلاب را تنها ویژگی مشترک آنها برشمرد. در کنار هنرمندانی که سال‌های سال مشهور به هنرمندان انقلابی بودند، آثار هنرمندانی را در این نمایشگاه می‌بینیم که تاکنون این مدل کار را از آنها ندیده‌ایم. به همین دلیل در آثار برخی از این هنرمندان با سبک و سیاق خودشان مفاهیمی تصویر شده است که بیانگر این نوع هنر اعتراضی است، برای مثال اثر بهمن محصص با عنوان «همیشه ایران» خلق شد هدر سال ۱۳۵۳ که یکی از فیگورهای آشنای او به حساب می‌آید، چنین مفهومی را به مخاطب عرضه می‌کند.
آثار هنرمندانی که مشهور به هنرمند انقلابی هستند یا بودند نیز در نمایشگاه حضور دارد که ویژگی‌های هنر انقلابی در آنها بارز است و معمولاً در قطع‌های بزرگ به نمایش فیگورهایی از انقلاب و رشادت‌ها پرداخته‌اند.
برخی از آثار نمایشگاه «آینه در آینه» نیز به تابلوهای پرتره از امام خمینی (ره) اختصاص دارد که اینها تنها آثار برجسته پرتره امام (ره) در آن دوران به حساب می‌آید. برجسته‌ترین هنرمندانی که این پرتره‌ها را خلق کرده‌اند غلامعلی طاهری و کیخسرو خروش هستند و اثری نیز از نصرالله افجه‌ای با نقاشی خط در نمایشگاه حضور دارد که پرتره امام (ره) را تصویر کرده است.
از جمله هنرمندان برجسته‌ای که در این نمایشگاه با موضوع هنر انقلابی و اعتراضی اثر دارند، می‌توان به کاظم چلیپا، غلامعلی طاهری، حبیب الله صادقی، ایرج اسکندری، حسین محجوبی، ناصر پلنگی، حسین خسروجردی، هانیبال الخاص و کیخسرو خروش اشاره کرد.
نمایشگاه «آینه در آینه» مروری بر هنر معاصر ایران با موضوع هنر انقلابی و اعتراضی تا ۸ اسفندماه در موزه هنرهای معاصر تهران به نشانی خیابان کارگر شمالی، جنب پارک لاله برپا است.
آزاده فضلی
