سال ۲۰۰۳، بعد از حمله آمریکا به عراق، بخشی از میراث هنری این کشور کهن به سرقت رفت و غارت شد و از کشورهایی همچون سوئیس، آمریکا، قطر و اردن سر در آورد. حالا با گذشت حدود دو دهه از این رویداد تلخ، وزارت فرهنگ عراق موفق به بازگرداندن برخی از آنها شده و به تازگی ۱۰۰ اثر مرمت شده را در تالار فائق حسن (۱۹۱۴–۱۹۹۲ نقاش مشهور عراقی) معرض دید عموم قرار داده است.
مجسمه‌ها و تابلوهای نقاشی این نمایشگاه اکثراً در دهه‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۰ خلق شده‌اند. نکته تلخ این است که اکثر آثار غارت‌شده، نیاز به مرمت دارند. چون نقاشی‌ها از قاب خارج شده و بوم آنها بریده شده است. مجسمه‌ها هم حمل صحیحی نداشته‌اند و آسیب دیده‌اند.
نیاز به مرمت در آثار هنری غارت‌شده
«فاخر محمد» مدیرکل هنرهای عمومی وزارت فرهنگ عراق پیرامون این نمایشگاه گفته است: آثار به نمایش گذاشته شده متعلق به اساتید، پیشگامان و نخبگان هنرهای زیبا در عراق است. این آثار در جریان غارت در سال ۲۰۰۳ آسیب دیدند و این نشان دهنده بخشی از تاریخ هنر معاصر عراق است.
این آثار در دوره‌های مختلف عموماً بین دهه‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۰ خلق شده‌اند، بنابراین سبک‌های هنری و مکتب‌های آنها متفاوت است، اما بیشتر آنها برگرفته از واقعیت و محیط اجتماعی هستند. جایی که خانه‌های کپری و زورق‌های شناور (مشاحیف) در آنها به چشم می‌خورد؛ موضوعی که در نقاشی‌های فائق حسن به ویژه تابلوی «هورهای عراق» موجود است.
یکی از آثار فائق حسن، خروش مردم فرودست با چهره‌های وحشت‌زده در برابر محرومیت و فقر را نشان می‌دهد که در سال ۱۹۶۷ خلق شده است.
نکته تلخ این است که اکثر این آثار به ثمن بخس فروخته شده‌اند. مثلاً مجسمه مادری «جواد سلیم» (۱۹۱۹–۱۹۶۱، نقاش و مجسمه‌ساز مشهور عراقی) فقط به قیمت ۲۰۰ دلار به فروش رسیده بوده است!
سال ۱۹۶۱ بغداد، نزیهة سلیم (۱۹۲۷ ـ ۲۰۰۸) خواهر جواد سلیم و همسرش در کنار مجسمه مادری
عبدالقادر الرسام، کاظم حیدر،جمیل حمودی، نوری الراوی، اسماعیل الشیخلی،حافظ الدروبی، شاکر حسن آل سعید، نوری مصطفى بهجت، عبدالکریم محمود و سعد الکعبی دیگر هنرمندانی هستند که آثارشان به نمایش در آمده است.
افول هنرهای تجسمی در عراق پس از حمله آمریکا
فاخر محمد توضیح می‌دهد: اکثر این آثار در یکی از بزرگترین مراکز هنری عراق در پایتخت موسوم به «مرکز هنری صدام» قرار داشتند که در سال ۲۰۰۳ طی یک روند وحشیانه غارت شدند، سارقان نقاشی‌ها را با ابزار تیز پاره کردند، آنها را از قاب‌های چوبی خود جدا کردند تا حمل و نقل آسانی داشته باشد. برخی از این آثار که بازگشته‌اند، هنوز در انبارها و در انتظار مرمت هستند. ضمن اینکه بخشی از آثار هم در سال‌های گذشته پس از مرمت به دلیل روش غیرصحیح نگهداری، آسیب دیده‌اند. او ادامه می‌دهد: اکنون در حال آماده‌سازی بیش از یک سالن برای قرار دادن بقیه آثار هستیم. موزه‌ها برای مردم هستند و این آثار در انبارها محسور نمی‌شوند.
با وجود محاصره اقتصادی عراق در دهه ۱۹۹۰، هنرهای تجسمی در این کشور با گسترش گالری‌های عمومی رونق گرفت و شکوفا شد، اما پس از حمله ۲۰۰۳ آمریکا به عراق، جنگ‌های فرقه‌ای و کنترل داعش بر بخش‌هایی از کشور، هنرهای تجسمی رو به افول گذاشت و بسیاری از هنرمندان را به مهاجرت واداشت.
«علی النجار» هنرمند ۸۲ ساله عراقی ساکن سوئد هم با ابراز خرسندی از بازگشت بخشی از میراث هنری عراق به این کشور و نمایش آن گفته است: از سال ۱۹۹۷ که عراق را ترک کردم، بر حفاظت و حفظ آرشیو هنر عراق معاصر تاکید کردم، اگر این آثار را گم کنیم، شالوده را از دست می‌دهیم، و ساختمان‌های بدون شالوده، همیشه ویران می‌شوند.
بازگشت ۲۳۰۰ اثر از ۷ هزار مورد دزدیده شده
«لمیعة الجواری» نمایشگاه‌گردان آثار تجسمی می‌گوید: ما در تلاش هستیم تا آثار نمایشی را هر از چند گاهی به صورت چرخشی به نمایش بگذاریم تا این میراث هنری برای نمایش در اختیار بازدیدکنندگان قرار گیرد.
او اضافه می‌کند: ۲۳۰۰ اثر از ۷ هزار مورد دزدیده شده، پیدا شده‌اند و البته بسیاری از آنها آسیب دیده‌اند. جست‌وجو برای یافتن آثار از سال ۲۰۰۴ در کمیته‌ای که شامل هنرمندان و مسئولان دولتی آغاز شد و برخی از آثار از طریق مجاری رسمی بازیابی شدند که سفارت سوئیس در بازگرداندن برخی از آنها کمک کرد. شهروندان هم به صورت شخصی در این امر کمک کردند.
اثر «کاظم مرشد» هنرمند عراقی، یکی از آخرین آثار هنری است که در سال ۲۰۲۱ از پایتخت اردن کشف شد، ضمن اینکه هماهنگی با پلیس اینترپل برای یافتن بقیه آثار ادامه دارد.
۵ اثر از هنرمند عرصه تجسمی «محمد غنی حکمت» هم از سفارت ایتالیا دریافت شد که البته مسروقه نبودند. حکمت این آثار را به شخصیت‌های ایتالیایی که در زمینه کاوش در عراق فعالیت داشتند، تقدیم کرده بود.
